Η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε ένα παιδί και την κούκλα του είναι μια σχέση ιδιαίτερη, δυνατή που καθορίζει το μεγαλύτερο μέρος των παιδικών του αναμνήσεων. Η κούκλα για ένα μωρό και ένα νήπιο αλλάζει δεκάδες συμβολικούς ρόλους κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του. Στην αρχή είναι ένα μαλακό νάνι που ξαπλώνει πάντα μαζί στο μαξιλάρι του και το βοηθάει να διώξει την μοναξιά και τους φόβους του. Μεγαλώνοντας τα «άφυλα» μαλακά κουκλάκια αντικαθιστούνται με μεγάλα γελαστά ξανθά μωρά που θέλουν μπάνιο, ντύσιμο και τάισμα. Φυσικά όπως όλα τα μωρά θέλουν βόλτα, παρείτσα και μερικές ξυλιές όταν κάνουν αταξίες. Γύρω στα τέσσερα οι κούκλες γίνονται για τα κορίτσια «εργαλεία αναγνώρισης» ρόλων. Οι κόρες μεταμορφώνονται σε τρυφερές και προστατευτικές μαμάδες, ενώ άλλες φορές οι κούκλες τους γίνονται οι κολλητές τους φίλες που τους εκμυστηρεύονται όλα τους τα μυστικά. Υποσυνείδητα δηλαδή μέσω αυτών διαλέγουν τις καταστάσεις που τους είναι πιο γνώριμες ή αυτές που θα ήθελαν να έχουν.

Με την κούκλα,  όπως βέβαια και με όλα τα συμβολικά παιχνίδια,  το ίδιο το παιδί γίνεται σκηνοθέτης της εμπειρίας του και των συναισθημάτων του και μπορεί έτσι να αναπαραστήσει με πολλούς τρόπους ξανά και ξανά τη χαρά, τη λύπη, την ανησυχία, τον φόβο του. Η κούκλα είναι το πρόσωπο που μπορεί να ενσαρκώσει πολλούς ρόλους, αλλά και να γίνει συναίσθημα, σύμβολο και εικόνα. Το παιδί προστατεύει και φροντίζει την κούκλα του και δημιουργεί ιστορίες, σύμφωνα με τις δικές του εμπειρίες και τη φαντασία του. Βιώνει γεγονότα και καταστάσεις, μέσω ενός φανταστικού φίλου. Όπως μάλιστα χαρακτηριστικά λέει ο διάσημος ψυχολόγος, Ζαν Πιαζέ: «Μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι όλα τα συμβάντα στη ζωή του παιδιού, ευχάριστα ή δυσάρεστα, θα έχουν αντίκτυπο στις κούκλες του». Εκτός λοιπόν από την καλύτερη παρέα οι κούκλες αποτελούν και τα βασικά εργαλεία ανάπτυξης των παιδιών.  Το παιδί χρησιμοποιεί ιστορίες και άλλα δραματικά γεγονότα για να προβάλει  πάνω στις κούκλες και στα παιχνίδια τις πεποιθήσεις, τις συμπεριφορές και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, όπως και εκείνα των σημαντικών προσώπων του περιβάλλοντος του. Καθώς για παράδειγμα δημιουργεί το διάλογο του θεατρικού του, το παιδί μπορεί να σκιαγραφήσει την προσωπικότητα και τις συμπεριφορές ενός μισητού προσώπου ή ενός πολύ αγαπητού φίλου. Οι κούκλες και τα μαλακά παιχνίδια επομένως προσφέρουν στο παιδί μια ασφαλή διέξοδο για τις φαντασιώσεις του αναφορικά με τις αλληλεπιδράσεις των άλλων ανθρώπων αλλά και με τις δικές του μαζί τους.

Βοηθούν στη φυσική τους ανάπτυξη.

Η ανάπτυξη ενός παιδιού είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα παιχνίδια φαντασίας και καθορίζεται περίπου ανάμεσα στα 2 και τα 4 χρόνια του. Η αναπαραγωγή των καθημερινών κινήσεων της μαμάς οικειοποιούνται και από την κόρη. Όταν η μικρούλα βάζει για ύπνο το μωρό, του μαθαίνει να περπατάει ή το κρατάει στην αγκαλιά της ουσιαστικά εκπαιδεύεται για τον αυριανό της ρόλο.  Η συμβολή του παιχνιδιού σύμφωνα με επιστήμονες στη σωματική ανάπτυξη έχει διατυπωθεί επανειλημμένα. Και πιο συγκεκριμένα στην ανάπτυξη του – αναπνευστικού συστήματος – της καρδιάς και του κυκλοφοριακού συστήματος – του αιμοποιητικού συστήματος- του νευρικού συστήματος- του πεπτικού συστήματος. Είναι σαν να λέμε ότι το παιδί πρέπει να παίξει για να αναπτυχθεί και να ζήσει. Επίσης παίζοντας αποκτά και άλλες ικανότητες κινητικές, αισθητικές, νοητικές, κοινωνικές.

Ενισχύουν τη φαντασία
Μετά τα 5 τους χρόνια η μάθηση αποκτάει μια πιο κοινωνικοποιημένη μορφή  και η κούκλα εκτός από αντικείμενο μίμησης αποκτά έναν ρόλο διαφορετικό Γίνεται η κολλητή φίλη που θα της διηγηθεί μια ιστορία ή θα αναπαραγάγει όλες τις κινήσεις που θα δει μέσα στον οικογενειακό κύκλο. Με τη βοήθεια της θα αναπτύξει τη δική του ταυτότητα, θα γίνει πιο δημιουργική και θα αρχίσει να βάζει τις βάσεις προκειμένου να ενταχθεί ομαλά στο κοινωνικό σύνολο.

Βοηθούν στην επικοινωνία
Με τους ρόλους που παίζει το παιδί αναπαράγει χιλιάδες καθημερινούς κοινωνικούς ρόλους, υπαρκτούς ή φανταστικούς από τον κόσμο των μεγάλων. Ο μανάβης, η κομμώτρια, ο μάγειρας… είναι τα πιο συχνά επαγγέλματα που διαπραγματεύονται παρέα με την κούκλα τους. «Πάμε για ψώνια; Χρειαζόμαστε ντομάτες», ή «που θα φάμε το βράδυ να τα πούμε;». Οι σχέσεις επεκτείνονται όταν ψωνίζουν, πουλάνε, φτιάχνουν αμπαλάζ, ή χτυπάνε τη φανταστική τους ταμειακή. Όλοι αυτοί οι ρόλοι  βοηθούν τα παιδιά όχι μόνο να κοινωνικοποιηθούν αλλά και να αναπτύξουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες.

Να αναπτύξουν δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων. Η δημιουργία μιας θεατρικής αναπαράστασης τους δίνει τη δυνατότητα να διερευνήσουν εκ του ασφαλούς ένα μεγάλο φάσμα εναλλακτικών λύσεων.

Το παιδί έχει την ευκαιρία να αντιμετωπίσει εμμέσως ζητήματα που ίσως του είναι δύσκολο να αναγνωρίσει ως δικά του αναπαριστώντας τα με τις κούκλες. Ετσι προστατεύει τον εαυτό του από την άμεση έκθεση στον πόνο του που παρουσιάζεται μεταμφιεσμένος ως ιδίωμα των χαρακτήρων του θεατρικού του.

Είναι ένας ιδανικός τρόπος για να μπορέσει να εκφράσει συναισθήματα δύναμης και ισχύος. Μπορεί να εκφράσει ανεπίτρεπτα ή υπερβολικά συναισθήματα, χωρίς να φοβάται και χωρίς να επιπλήττεται για αυτά.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΥΚΛΑΣ ΣΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Επίσης η κούκλα μπορεί να αποτελεί απλά ένα «μεταβατικό αντικείμενο» Ο όρος μεταβατικό αντικείμενο αναφέρεται στη χρήση οπουδήποτε αντικειμένου  στο οποίο προσκολλάται το παιδί ανεξαρτήτως φύλλου. Χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο της μητέρας και της ανακούφισης που δημιουργεί η επαφή ή ως ένα αντικείμενο προσκόλλησης όταν αποχωρίζεται τη μητέρα ή έχει δυσφορία. Έτσι, η κούκλα μπορεί να είναι ένας τρόπος διατήρησης μιας εγγύτητας με τη μητέρα και ταυτόχρονα ανταποκρίνεται στην ανάγκη του βρέφους για σχετική αυτονομία του Εγώ· αναπαριστά τόσο τον φόβο όσο και την ανάγκη για αποχωρισμό. Σε αυτό το πλαίσιο κάθε παιδί επιλέγει ένα δικό του αντικείμενο ως μεταβατικό και δεν μπορεί να του επιβληθεί από κάποιον άλλο.

Τα οφέλη του παιχνιδιού είναι και άλλα πολλά.

Μια κούκλα για μένα
Οι κούκλες πλέον υπάρχουν σε κάθε μέγεθος, χρώμα, σχήμα και υλικό. Υπάρχουν αρσενικές και θηλυκές, κούκλες που μιλάνε, χορεύουν, ρεύονται περπατάνε. Ποια είναι η καλύτερη για το δικό σας παιδί; Εδώ ισχύει ότι και στον έρωτα. Αυτή που θα διαλέξει με την πρώτη ματιά!

Κούκλες-μωρά
Είναι οι κούκλες που τα κορίτσια συνήθως διαλέγουν γύρω στα δύο με τέσσερα τους χρόνια και ουσιαστικά είναι τα πρώτα παιχνίδια ανάπτυξης. Τα μωρά χρειάζονται νανούρισμα, κούνημα, προσοχή στο πως θα τα ντύσεις, μπάνιο, χάιδεμα, τάισμα και βέβαια πολλή αγάπη. Είναι δηλαδή για τα νήπια κάτι σαν πρόβα τζενεράλε της μελλοντικής ενήλικης ζωής τους

Οι καλαίσθητες κούκλες
Ανατομικά σωστές, με όμορφα και καθαρά ρούχα αποτελούν τις all time classic επιλογές των κοριτσιών σε ηλικίες γύρω στα πέντε. Όντας πολύ κοντινές στο ανθρώπινο μοντέλο αποτελούν την καλύτερη παρέα για τις μικρές κυρίες, που είτε ταυτίζονται μαζί τους, είτε γίνονται οι  φίλες που θα τους εκμυστηρευτούν τα πάντα. Αποτελούν δηλαδή το ιδανικό παιχνίδι για την ανάπτυξη της φαντασίας και των κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού

Οι πάνινες
Μαλακές και αγαπησιάρικες, είναι πάντα πρόθυμες να προσφέρουν μια μόνιμη αγκαλιά και να παίξει οποιοδήποτε παιχνίδι με τα παιδιά. Τους προσφέρει προστασία όταν εκείνα νοιώθουν μόνα.

Οι Barbies
Κάποιοι τις κατηγορούν πως προβάλλουν ένα μοντέλο εντελώς λανθασμένο και πως ευθύνεται για την πρόωρη ενηλικίωση των κοριτσιών. Επίσης πως το πρότυπο αυτό έχει σαν επίπτωση να επηρεάζεται  η εικόνα του εαυτού τους και η αυτοπεποίθηση τους, να νιώθουν συνεχώς άγχος και αγωνία να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος με πιθανότητα να εμφανιστούν όλα τα δυσάρεστα συνεπακόλουθα όπως κρίσεις πανικού, φοβίες, διατροφικές διαταραχές. Η αλήθεια είναι πως σχεδόν όλα τα κορίτσια περνούν μια φυσιολογική αναπτυξιακή φάση που χαρακτηρίζεται από την τάση να ανακαλύψουν το γυναικείο κομμάτι τους. Μπορεί να πάρουν το κραγιόν της μαμάς και να πασαλειφτούν ή να φορέσουν τις γόβες της και τα βραχιόλια της και να προσποιούνται τις κυρίες. Με την ίδια λογική λοιπόν μπορούν να διαλέξουν και μια κούκλα που αποτελεί μοντέλο θηλυκότητας. Οι κούκλες από μόνες τους δεν έχουν κάτι το επικίνδυνο. Αν εμείς μάθουμε τα κορίτσια μας από νωρίς πόσο σημαντικό είναι να αγαπάμε τον εαυτό μας και να μην ακολουθούμε τυφλά τα πρότυπα της εποχής, η Barbie κάποια στιγμή θα «περάσει στην ιστορία» και στη συνέχεια στο πατάρι του σπιτιού.  Επίσης επειδή ακριβώς η Barbie  έχει γύρω της ένα ολοκληρωμένο σύμπαν με γκαρνταρόμπα, αυτοκίνητο, μπορεί να δείξει στο παιδί πως ο κόσμος μας έχει πολλές και διάφορες δυνατότητες

Και τα αγόρια αγαπούν τις κούκλες
Αντίθετα με τα κοινωνικά κλισέ, όλοι οι ειδικοί συμφωνούν πως οι κούκλες δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα το «επικίνδυνο» για τα αγόρια. Έτσι κι αλλιώς είναι λάθος να χωρίζουμε τα παιχνίδια σε αγορίστικα και κοριτσίστικα. Τα παιδιά παίζουν με όλα τα παιχνίδια. Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να εκφράζει ένα αγοράκι την αγάπη την τρυφερότητα ή την προστατευτικότητα προς την κούκλα-μωρό της αδελφής του. Αν τα αφήσουμε να εκφραστούν αυθόρμητα, θα δούμε ότι τα αγόρια θα παίξουν και με κατσαρολικά και τα κορίτσια θα παίξουν με φορτηγά και σπαθιά. Το παιχνίδι πρέπει να μπορεί να διασκεδάσει, να διαπαιδαγωγήσει σωστά το παιδί και όχι να του επιβάλλει μοντέλα ζωής με αμφισβητήσιμες ιδεολογικές προεκτάσεις. Αν ένα αγόρι θέλει να σιδερώνει τα ρούχα της κούκλας που έχει η αδερφή του, μην του το απαγορεύσετε λέγοντάς του ότι «Αυτές είναι δουλειές για γυναίκες». Μη βάζετε τα παιδιά σε καλούπια, όπου δεν μπορούν να αναπτύξουν τη φαντασία τους. Και για όσους φοβούνται ότι με αυτή την τακτική τα παιδιά μπορεί να αναπτύξουν ομοφυλοφιλικές τάσεις, οι ειδικοί βεβαιώνουν ότι δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μαλικιώση- Λοϊζου, Μ.{2004}.Η Συμβουλευτική ψυχολογία στα παιδιά. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Τσιάντης, Γ. {2010}. Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας. Αθήνα: Καστανιώτη