Επιτελικές λειτουργίες

     Ο ορισμός των επιτελικών λειτουργιών έχει απασχολήσει αρκετές φορές τους ερευνητές. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε ποικίλους ορισμούς. Η συστηματική ανασκόπηση οδήγησε στη συγκέντρωση κάποιων προτάσεων για ένα κοινό και ευρύτερα αποδεκτό ορισμό των επιτελικών λειτουργιών. Στο DSM-V, οι επιτελικές λειτουργίες, παρόλο που δεν αποτελούν ξεχωριστή διαγνωστική κατηγορία, αναφέρονται υπό τον όρο «ομπρέλα» για να περιγράψουν  την σύνδεση αυτών με τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Χρησιμεύουν ως διαγνωστικά κριτήρια για την ανίχνευση νευρολογικών, νοητικών διαταραχών και των διαταραχών συμπεριφοράς.

Στη σύγχρονη βιβλιογραφία, οι επιτελικές λειτουργίες αναφέρονται κυρίως στον σχεδιασμό, τη μνήμη εργασίας, τον έλεγχο παρορμητισμού και στην ευέλικτη σκέψη. Πρόκειται στην ουσία, για μία μοναδική συνεργασία ανάμεσα στις ανώτερες και τις βασικές γνωστικές δεξιότητες οι οποίες λειτουργούν παράλληλα και σε πλήρη εξάρτηση η μία από την άλλη για τη επίτευξη καθορισμένης συμπεριφοράς – στόχου. Έτσι, οι επιτελικές λειτουργίες, συμβάλλουν σημαντικά στη μάθηση και στην επίλυση προβλημάτων, στη ρύθμιση και παρακολούθηση καθημερινής λειτουργίας του ατόμου και, γενικότερα, στη κοινωνική και συναισθηματική συμπεριφορά του.

Έρευνες που σχετίζονται με τη σχολική ετοιμότητα έχουν αποδείξει τη μεγάλη συσχέτιση της ακαδημαϊκής ικανότητας με  την εκτελεστική ικανότητα. Τα αποτελέσματα από την αξιολόγησή τους χρησιμεύουν ως δείκτες για την ανίχνευση των δυσκολιών μάθησης, καθώς και των επίμονων προβλημάτων συμπεριφοράς. Την ίδια στιγμή προσθέτουν χρήσιμα στοιχεία σχετικά με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Τα τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρων των ερευνητών από τον χώρο τις εκπαίδευσης έχει επικεντρωθεί στη μαθησιακή ικανότητα που τις περισσότερες φορές εκφράζεται μέσα από τη σχολική ετοιμότητα.

Υπάρχει πληθώρα ερευνών στη σύγχρονη βιβλιογραφία που αποδεικνύουν τη θετική συσχέτιση των επιτελικών λειτουργιών με την καθημερινή λειτουργία και τη συμπεριφορά του ατόμου, με την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων και τη συνεργασία, με τις επαγγελματικές – ακαδημαϊκές –  οικονομικές και ηθικές συναλλαγές, με τη γενικότερη δραστηριοποίηση του ατόμου στη κοινότητα.

Όπως αποτυπώνεται στο DSM-V, η εκτίμηση και η αξιολόγηση των δεξιοτήτων που απαρτίζουν τις επιτελικές λειτουργίες συνθέτουν μια ολοκληρωμένη εικόνα για διάφορες διαγνωστικές κατηγορίες.

Τα ελλείματα που παρατηρούνται στις ΕΛ επηρεάζουν αρνητικά τις ακαδημαϊκές επιδόσεις και τις διαπροσωπικές σχέσεις λόγω της δυσκολίας προσαρμογής σε κοινωνικά περιβάλλοντα. Ταυτόχρονα, αντικατοπτρίζονται στη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Κάποιοι ερευνητές, μάλιστα, επικεντρώνονται στα δευτερογενή συμπτώματα που συνοδεύεται, τα οποία αναφέρονται στην Εκτελεστική Δυσλειτουργία και τις Ειδικές Μαθησιακές Διαταραχές.

 

Βάνα Λιούμη

BSc. Εργοθεραπεία, MSc. Ειδική Αγωγή

 

Βιβλιογραφία

 

• Baggetta, P., & Alexander, P. A. (2016). Conceptualization and Operationalization of Executive Function. Mind, Brain, and Education, 10(1), 10–33.
• Goldstein, S., & Naglieri, J. A. (Eds.). (2014). Handbook of Executive Functioning. Springer New York. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-8106-5
• Holmes, J., Gathercole, S. E., Place, M., Alloway, T. P., Elliott, J. G., & Hilton, K. A. (2010). The Diagnostic Utility of Executive Function Assessments in the Identification of ADHD in Children. Child and Adolescent Mental Health, 15(1), 37–43
• Howard, S. J., & Okely, A. D. (2015). Catching Fish and Avoiding Sharks: Investigating Factors That Influence Developmentally Appropriate Measurement of Preschoolers’ Inhibitory Control. Journal of Psychoeducational Assessment, 33(6), 585–596. https://doi.org/10.1177/0734282914562933
• Silverstein, M. J., Faraone, S. V., Leon, T. L., Biederman, J., Spencer, T. J., & Adler, L. A. (2020). The Relationship Between Executive Function Deficits and DSM-5-Defined ADHD Symptoms. Journal of Attention Disorders, 24(1), 41–51.
• Τζιβινίκου, Σ. (2015). Σταθμισμένα και άτυπα κριτήρια αξιολόγησης μαθησιακών δυσκολιών. https://repository.kallipos.gr/handle/11419/5339