Αφιέρωμα στο Παιχνίδι

Μέρος 3ο

Κατηγορίες Παιχνιδιού

 

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής περιόρισε το παιχνίδι των παιδιών σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Η έννοια του «παίζειν» ταυτίζεται συχνότερα με το μοναχικό ή συλλογικό παιχνίδι, με αντικείμενα που παράγονται από πολυεθνικούς κολοσσούς και απευθύνονται σε μια παγκόσμια αγορά παιδιών (Γκουγκουλή & Καρακατσάνη, 2008:23). Τα ομαδικά παιχνίδια αντικαταστάθηκαν απ’ τα ηλεκτρονικά ή τα παιχνίδια αθύρματα ενώ ο συμπαίκτης από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ταυτόχρονα, η έλλειψη ελεύθερου χρόνου για παιχνίδι, κυρίως μετά την είσοδο των παιδιών στη δημοτική εκπαίδευση, στερεί από αυτά τα βασικά οφέλη του παιχνιδιού. Η αλλαγή στις μορφές του παιχνιδιού και στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά παίζουν ταυτίζεται σίγουρα με την προσπάθεια της σύγχρονης κοινωνίας να επενδύσει εκπαιδευτικά στα παιδιά, στερώντας τους την πιο πολύτιμη γι’ αυτά δραστηριότητα του παιχνιδιού

Πέρα από την εξάρτηση που δημιουργούν αυτού του τύπου τα παιχνίδια, εξάρτηση που διαφέρει κατά πολύ από το ελεύθερο πνεύμα των παραδοσιακών παιχνιδιών, τονίζουμε και τον κίνδυνο των βασικών παρορμήσεων που καλλιεργούν στα παιδιά, κυρίως για την εφηβική και μεταεφηβική περίοδο ανάπτυξης, με αναμφισβήτητο τον αρνητικό αντίκτυπο για τις μελλοντικές ζωές τους (επιθετικότητα, σεξουαλικότητα, κατοχή, κυριαρχία, παθητικότητα). Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία περισσότερο από κάθε εποχή φαίνεται να έχει ανάγκη από επιστροφή στο αυθεντικό, παραδοσιακό παιχνίδι για τη δημιουργία μελλοντικών ελεύθερων και δημοκρατικών πολιτών.

Κατηγορίες Παιχνιδιού

Υπάρχουν εξι κατηγορίες παιχνιδιού που αντιστοιχούν βήμα προς βήμα με τη φυσιολογική εξέλιξη του παιδιού. Οι κατηγορίες αυτές είναι:

1. Ενεργητικό παιχνίδι
2. Διερευνητικό παιχνίδι
3. Μιμητικό παιχνίδι
4. Δημιουργικό παιχνίδι
5. Φανταστικό παιχνίδι
6. Παιχνίδι με κανόνες

1 ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Αυτό προυποθέτει έλεγχου του κεφαλιού, του κορμού και των άκρων του μικρού παιδιού στο να κάθεται, να μπουσουλάει, να στέκεται , να πηδάει, να σκαρφαλώνει, να τρέχει, καθώς και να πετάει και να πιάνει αντικείμενα κτλ. Έχει μεγάλη σημασία γιατί βοηθάει στη σωματική εξέλιξη του παιδιού. Απαραίτητη προυπόθεση αυτού του παιχνιδιού είναι η δυνατότητα να αναπτυχθεί η κινητική δραστηριότητα που προυποθέτει την ύπαρξη χώρου με φυσικά, αν είναι δυνατόν εμπόδια που χρειάζεται να υπερπηδηθούν από το παιδί.

 

2. ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Αρχίζει περίπου στην ηλικία των 3 μηνών με παιχνίδι των δαχτύλων. Αυτό προϋποθέτει την ανάλογη ωρίμανση του νευρικού συστήματος για συντονισμό των κινήσεων και συγχρονισμό ματιού με τις κινήσεις των χεριών. Προυποθέτει επίσης ανάλογη ωρίμανση των αισθητηρίων, για να ακούει το παιδί και να διακρίνει ήχους, να διακρίνει την υφή των αντικειμένων και να αρχίσει να μαθαίνει τις διαστάσεις του χώρου και του χρόνου. Υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι τα απλά καθημερινά αντικείμενα που χρησιμοποιούνται για οικιακή χρήση ή παραδοσιακά παιχνίδια όπως κουδουνίστρες, μαλακές μπάλες, παιχνίδια που τα πιάνει και παιχνίδια που κάνουν ήχους. Μέσα από αυτό το παιχνίδι το παιδί συνέχεια προσθέτει στη γνώση του διερευνώντας τον κόσμο γύρω του. Στην αρχή με το στόμα του, μετά με το να πιάνει και να ψηλαφεί ή και να κομματιάζει τα παιχνίδια του αργότερα να δεί τι έχουν μέσα, να γυρνάει τις βρύσες, να ανακατώνει τα πράγματα και να ενθουσιάζεται με κάθε νέα του ανακάλυψη σαν να ήταν ένας μεγάλος επιστήμονας. Το βρέφος που είναι στον ένα χρόνο επαναλαμβάνει συνέχεια παίζοντας με τους ήχους που ακούει, που αργότερα θα γίνουν λέξεις και λόγος.

 

3. ΜΙΜΗΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Αυτό αρχίζει στους 7-10 μήνες και μπορεί να συνεχιστεί στην υπόλοιπη ζωή. Προυποθέτει ότι το παιδί έχει μια ικανότητα για τον κινητικό έλεγχο του σώματος του, το χειρισμό αντικειμένων, την οργάνωση και την ερμηνέια αισθητικών και αισθητηριακών εμπειριών. Παράλληλα την ικανότητα να αντιλαμβάνεται το λόγο ή τουλάχιστον τους λεκτικούς ήχους των γονιών του. Το μιμητικό παιχνίδι είναι απαραίτητο, γιατί μέσα από αυτό το παιδί μαθαίνει σιγά σιγά να εκτελεί δραστηριότητες που είναι πολύ χρήσιμες για το ίδιο. Ακόμα το βοηθάει να αντιληφθεί ότι οι ενήλικοι έχουν διαφορετικούς ρόλους από αυτό , τους οποιους μια μέρα θα αναπτύξει και το ίδιο. Είναι δηλαδή ένας τρόπος μέσα από το οποίο το παιδί αρχίζει να ταυτοποιεί με τους σημαντικούς ενηλίκους στη ζωή του. Ακόμα ένας τρόπος μέσα από τον οποίο μπορεί να εκφράσει διάφορα συναισθήματα του. Για παράδειγμα όλα τα παιδιά γύρω στα 4-5 παίζουν μαμάδες και μπαμπάδες ή το παιδί που γυρναεί από τον οδοντίατρο και επαναλαμβάνει στα παιχνίδια του όσα επιθετικά πραγματα του έκανε ο οδοντίατρος.

 

4. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Αυτό μπορεί να αρχίσει πολύ νωρίς, γύρω στους 18-20 μήνες με το απλό χτίσιμο με ξύλινους κύβους, το οποίο προυποθέτει ανάλογη κινητική και αισθητική ωρίμανση μαζί με την αυξανόμενη νοητική ικανότητα να χρησιμοποιεί εμπειρίες που έχει αποκτήσει. Αυτός ο τύπος του παιχνιδιού είναι συνέχεια του πρώιμου διερευνητικού παιχνιδιού, αλλά προυποθέτει και ικανότητα να συνδυάζει μίμηση μαζί με τη γνώση και προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Είναι αυτή η ηλικία που μπορούμε να αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε τα διάφορα εκπαιδευτικά παιχνιδια.

 

5. ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Αυτό αρχίζει γύρω στα 2 χρόνια και αναπτύσσεται στα επόμενα χρόνια. Το φανταστικό παιχνίδι προυποθέτει ανάπτυξη των προηγούμενων κατηγοριών παιχνιδιού και ιδίως του μιμητικού παιχνιδιού. Το φανταστικό παιχνίδι δίνει στο παιδί την ευκαιρία να παίξει γεγονότα της ζωής του, ελευθερώνοντας τα από καταπιέσεις, δυσάρεστες καταστάσεις και εμπειρίες και βοηθώντας το ανταποκριθεί πιο εύκολα στον απειλητικό κόσμο των μεγάλων. Το βοηθάει να αποκτήσει μια ψυχική ισορροπία, προσφέροντάς του τη δυνατότητα να εξωτερικεύσει με τη συμπεριφορά του τις τάσεις που έχει για προστασία, δύναμη, επιθετικότητα, τρυφερότητα και καταστροφή.

Το φανταστικό παιχνίδι εξαρτάται πολύ από τις ικανότητες του παιδιού να εκφράσει τις ιδέες του με ένα συμβολικό τρόπο. Επομένως η αυθόρμητη παραγωγή του μπορεί να χρησιμοποιηθεί πολύ συχνά για διαγνωστικούς σκοπούς από ψυχολογους, παιδαγωγούς, παιδοψυχιάτρους γιατί πολύ συχνά τα παιδιά προβάλλουν τα συναισθήματα τους μέσα από το παιχνίδι

 

6. ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΚΑΝΟΝΕΣ
Αυτός ο τύπος παιχνιδιού προυποθέτει σημαντική ανάπτυξη των ικανότητων του παιδιού μαζί με κατάκτηση όλων των προηγούμενων τύπων παιχνιδιού. Επίσης προυποθέτει ανάλογη ωριμότητα του παιδιού για να μπορεί να δεχτεί τους κανόνες του παιχνιδιού, όπως στο μοίρασμα, στο να περιμένει τη σειρά του, στο να αναβάλλει την ικανοποίηση των επιθυμιών του, στο να μαθαίνει να χάνει. Το παιχνίδι με κανόνες αρχίζει γύρω στα 4 χρόνια, εποχή που τα παιδιά αρχίζουν να μαθαίνουν να μπαίνουν σε ομάδες. Ομαδικά παιχνίδια στα οποία ο παράγων της ανταγωνιστικότητας είναι σημαντικός και στα οποία υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες είναι χαρακτηριστικό για μεγαλύτερες ηλικίες ή και ενηλίκους.

 

ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Είναι πολύ σημαντικό να παρέχεται κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ασφάλεια και να συνδυάζεται με περιπέτεια. Τα παιχνίδια πρέπει να είναι κατασκευασμένα έτσι που το παιδί να μπορεί να τα βάζει στο στόμα του (εδώ έχει σημασία οι μπογιές να μην είναι τοξικές ή οι επιφάνειες του παιχνιδιού να είναι κατάλληλες). Επίσης να μπορούν τα παιδιά να τα κρατάνε, να παίζουν, να μην μπορούν να τα καταπιούν. Ακόμα σημαντικό είναι να είναι δυνατόν να πλένονται τα παιχνίδια και το σπουδαιότερο να μη σπάνε. Για παιχνίδι έξω από το σπίτι έχει μεγάλη σημασία τα διάφορα όργανα να είναι ασφαλή και να υπάρχει ανάλογη επίβλεψη.

 

ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΝΗΛΙΚΟΥ ΣΤΗ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΝΑ ΠΑΙΞΕΙ

Ο ρόλος του ενηλίκου που έχει αντιληφθεί τη σπουδαιότητα του παιχνιδιού για την ανάπτυξη του παιδιού θα είναι εποικοδομητικός αν

1. Δεχτεί ότι το παιδί ευχαριστιέται να κινείται από παιχνίδι σε παιχνίδι, αφιερώνοντας λίγο χρόνο κάθε φορά
2. Δεν υποχρεώνει το παιδί να τελειώσει αυτό που άρχισε, μιάς και συχνά η διαδικασία έχει για αυτό μεγαλύτερη αξία από το αποτέλεσμα
3. Ανεχθεί χωρίς να βαρυγκομήσει τη φασαρία που κάνει το παιδί παίζοντας
4. Υπερνικήσει την επιθυμία του για ρεαλισμό την ώρα του παιχνιδιού και αφήσει το παιδί να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του χωρίς κριτική
5. Αφήσει το παιδί να είναι αυθόρμητο στο παιχνίδι, χωρίς οδηγίες και κανόνες
6. Δεν επεμβαίνει από φόβο ότι το παιδί είναι άρρωστο, όταν το παιδί παίζει ήσυχα και σκεφτικά ή ονειροπολώντας
7. Παίζει μαζί του σαν ίσος προς ίσο όσο γίνεται, χωρίς να παίζει παθητικό αντίπαλο που δίνει στο παιδί την ευκαιρία να κερδίζει πάντα γλιτώνοντας έτσι το γονέα από τα ξεσπάσματα θυμού
8. Μιλάει κανονικά όταν παίζει μαζί του χωρίς να μιμείται ότι είναι παιδί, εφόσον ο ενήλικος είναι το πρότυπο για το παιδί
9. Δεν το επαινεί διαρκώς, γιατί αυτό σε τελική ανάλυση καλλιεργεί την εξάρτηση.
10. Δεν ντρέπεται επειδή νομίζει ότι παίζοντας με τον τρόπο που ζητάει το παιδί, χάνει το κύρος του γίνεται ανόητος.

Συχνά ακούει κανείς γονείς που λένε «το παιδί μας έχει ένα δωμάτιο παιχνίδια, αλλά δεν παίζει.Εκείνο που έχει τεράστια σημασία είναι να αντιληφθούν οι γονείς ότι το παιδί θέλει και χρειάζεται ένα σύντροφο στο παιχνίδι τους. Πρέπει δηλαδή και οι ίδιοι να γονατίσουν κάτω και να παίξουν και να το κάνουν αυτό ευχάριστα και όχι σαν ένα είδος αγγαρείας.