Σύμφωνα με την Βρετανίδα ψυχοθεραπεύτρια, ειδικευμένη σε θέματα παιδιών Elaine Aron  περίπου  το 20% των ανθρώπων με ανεπτυγμένη ευφυία ανήκουν στην κατηγορία των εξαιρετικά ευαίσθητων. Στο βιβλίο της The Highly Sensitive Person ( Τα εξαιρετικά ευαίσθητα άτομα), η συγγραφέας μας λέει πως η ευαισθησία αυτή δε σχετίζεται με προβλήματα του σώματος ή του εγκεφάλου αλλά με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο λειτουργίας του νευρικού συστήματος του ατόμου. Τα εξαιρετικά ευαίσθητα παιδιά έχουν ένα νευρικό σύστημα που λειτουργεί διαφορετικά και αντιδρά στα ερεθίσματα με πιο γρήγορο και πιο έντονο τρόπο. Τα παιδιά αυτά δεν έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά στην εμφάνιση, αλλά τα διακρίνεις εύκολα μια που συμπεριφέρονται διαφορετικά από τα άλλα. Είναι πολύ απαιτητικά σαν μωρά, αφού αισθάνονται τα πάντα πολύ έντονα και αντιδρούν ζητώντας ασφάλεια από τους γονείς τους. Σαν παιδιά χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να συνδεθούν με το περιβάλλον τους και ακόμη περισσότερο με άγνωστα άτομα. Για παράδειγμα, ένα συνηθισμένο παιδί, με ένα συνηθισμένο νευρικό σύστημα (ένα παιδί που δεν είναι υπερευαίσθητο) θα μπει σε ένα δωμάτιο, θα παρατηρήσει τους ανθρώπους, ίσως και τα αντικείμενα και θα αρχίσει να εξερευνάει και να κινείται ελεύθερα μέσα σ’ αυτό. Τα ευαίσθητα παιδιά όταν μπουν στο δωμάτιο θα παρατηρήσουν όχι μόνο τους ανθρώπους και τα  αντικείμενα, αλλά τη γενική ατμόσφαιρα του δωματίου, τα συναισθήματα του κάθε ανθρώπου χωριστά καθώς και οτιδήποτε ασυνήθιστο και αξιοπρόσεκτο συμβαίνει μέσα στο χώρο. Και ακριβώς επειδή  θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να επεξεργαστούν όλες αυτές τις πληροφορίες, θα εξερευνήσουν και  πιο αργά το χώρο. Με λίγα λόγια τα ευαίσθητα παιδιά χρειάζονται περισσότερο χρόνο ανάπτυξης διότι έχουν να αναπτύξουν περισσότερες δεξιότητες  (δεν είναι πολύ κατανοητό) κάποιες φορές δείχνουν ανώριμα για την ηλικία τους αλλά αυτό συμβαίνει γιατί η προσωπικότητα τους χρειάζεται χρόνο για να αναπτυχθεί (για να εξωτερικευθεί). Η ντροπαλότητα και η διστακτικότητα τους, τα κάνει να μοιάζουν στα άλλα παιδιά κουτά με αποτέλεσμα να τα κοροιδεύουν. Τότε κι εκείνα κλείνονται ακόμη περισσότερο στον εαυτό τους και μένουν σιωπηλά στο δικό τους «προστατευμένο» χώρο.

Κατά καιρούς έχουν εκφραστεί διάφορες θεωρίες για την διαμόρφωση του χαρακτήρα ενός παιδιού. Οι θεωρίες αυτές έχουν να κάνουν με την επίδραση των βιολογικών διαφορών  στο κεντρικό νευρικό σύστημα των παιδιών, με την προγεννητική καταστάση τους, όπως επίσης και η σημασία που έχουν οι σχέσεις του παιδιού με την οικογένεια του τα πρώτα χρόνια ζωής του για τη δόμηση της προσωπικότητα του όπως επίσης και με τους «σημαντικούς άλλους» ανθρώπους της ζωής του όπως οι φίλοι, οι συγγενείς, οι δάσκαλοι κτλ. Tα εμπειρικά δεδομένα δείχνουν ότι οι πρώιμες εμπειρίες και μαθήσεις έχουν μεγάλη σημασία και θεωρείται ότι αποτελούν θεμέλιους λίθους της προσωπικότητας. Οι εγγενείς δυνατότητες σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον ασκούν βαθμιαία συσσωρευτικές επιδράσεις. Δεν μπορεί  κανείς να μην λάβει υπόψη του πόσο στενή, εσώτερη , παρατεταμένη και σημαντική είναι η σχέση γονεων- παιδιού και ότι η ποιότητα της σχέσης αυτής έχει ζωτική σημασία για την ανάπτυξη του παιδιού.

Όχι παράξενο…απλώς ευαίσθητο

Τα ευαίσθητα παιδιά από πολύ νωρίς δείχνουν πως έχουν ιδέες για τον κόσμο και τη ζωή, που μπορεί κάποιες φορές να φαίνονται παράξενες ή αστείες. Θα θέσουν τις πιο ασυνήθιστες ερωτήσεις, μια που έτσι κι αλλιώς παρατηρούν τις πιο ασυνήθιστες λεπτομέρειες. Αν νοιώσουν απόρριψη ή κακοπροαίρετη κριτική, θα προσπαθήσουν να κρύψουν αυτή τους την ικανότητα, και να δείξουν πως είναι «φυσιολογικά». αυτή είναι η άμυνα τους αλλά μια προσωπική τους ανάγκη προκειμένου να ενταχθούν στο περιβάλλον. Όταν ένα ευαίσθητο παιδί με πανίσχυρο νου και φαντασία προσπαθεί να ενταχθεί σε έναν στερεότυπο τρόπο ζωής και σκέψης είναι σαν να χρησιμοποιείς μία τεράστια μηχανή σε ένα πολύ μικρό αυτοκίνητο. Θα δυσλειτουργήσει και ίσως κάποια στιγμή να καεί.

---

Πώς να αναγνωρίσω το υπερευαίσθητο παιδί;

• Τα ευαίσθητα παιδιά είναι συνήθως πολύ υποχωρητικά με τους γύρω τους, αλλά εξαιρετικά απαιτητικά από τα πρόσωπα του βρίσκονται πολύ κοντά τους
• Αντιλαμβάνονται  από πολύ μικρή ηλικία για το πώς τα βλέπουν οι άλλοι.
• Εκδηλώνουν μια ποικιλία συναισθημάτων και όταν νιώσουν ασφάλεια μπορεί να  μιλήσουν με άνεση για το πώς αισθάνονται.  κυριαρχούν υπερβολικά οι έντονες αντιδράσεις. Τέτοιες είναι οι αντιδράσεις που βλέπουμε στο παιδί που κλαίει πάρα πολύ ή που πολύ συχνά μπορεί ναξεκαρδίζεται στα γέλια.
• Παθιάζονται εύκολα και συνήθως με ότι κι αν καταπιαστούν, δίνουν τον καλύτερο τους εαυτό.
• Είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό δεκτικά στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των άλλων. Προσπαθούν να προσαρμοστούν αρκετά ή υποχωρούν αρκετές φορές απέναντι στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των άλλων.
• Σε πρώτη εντύπωση  δείχνουν βολικά και ήσυχα και συνήθως δεν παρουσιάζουν δυσκολίες στην ανατροφή τους, αλλά επειδή είναι εξαιρετικά ευαίσθητα και τα θετικά στοιχεία τους είναι πολύ βαθιά κρυμμένα συνήθως θέλουν ειδικό χειρισμό στην ανατροφή τους.
• Κάποιες φορές και δεδομένου ότι μετράνε πολύ από την γνώμη και τα συναισθήματα των άλλων συχνά παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Επειδή πληγώνονται εύκολα, οι ενήλικες τείνουν να τα υπερπροστατεύουν. Αποτέλεσμα να νιώθουν αδύναμα και να μην αναπτύσσουν την αυτονομία τους .
• Έχουν τόσο βαθιά κι έντονα συναισθήματα, που παρουσιάζουν προβλήματα στον αυτοέλεγχο τους.{κυρίως φόβου, ανασφάλειας, διστακτικότητας και περιορισμένη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους που πιθανόν να τα κάνει τρωτά στην εκμετάλλευση από τους άλλους.
• Η ένταση που νιώθουν τα υπερευαίσθητα παιδιά δεν τα αφήνει να χαλαρώσουν. Κάποια θέματα που για άλλα παιδιά είναι ασήμαντα, για εκείνα παίρνουν το μέγεθος και τη σπουδαιότητα μιας τραγωδίας. Έχουν αναμφίβολα μια τάση στην υπερβολή.
• Εχουν την τάση για απόσυρση όταν βρεθούν μπροστά σε νέα στοιχεία- καταστάσεις στο περιβάλλον τους
• Έχουν βραδεία προσαρμοστικότητα στις αλλαγές. Η τάση αυτή εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους στις διάφορες ηλικίες. Στη βρεφική ηλικία εκδηλώνεται με την απόσυρση από τις καινούριες εμπειρίες. Τελικά το παιδί μπορεί να προσαρμοστεί αλλά αφού προηγουμένως εκτεθεί στη νέα κατάσταση επανειλημμένα.
• Επίσης πιθανόν να παρουσιάζουν απουσία κανονικότητας στις βιολογικές λειτουργίες. Η έλλειψη αυτή εμφανίζεται κατά ποικίλους τρόπους και είναι ιδιαίτερα έκδηλη στους πρώτους μήνες ζωής. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με ακατάστατο ύπνο ή/και με αρρυθμία στη λήψη τροφής  και έλλειψη τακτικότητας στις λειτουργίες της απέκκρισης.

Πως να του συμπεριφερθώ;

Μην του κρύβεστε.
Βασικά όλα τα παιδιά αλλά και τα υπερευαίσθητα πολύ περισσότερο καταλαβαίνουν αμέσως τις κρυφές μας σκέψεις. Και όταν τις καταλάβουν, νιώθουν τις ανασφάλειες τους να φουντώνουν. Αυτό που θα πρέπει να κάνετε μαζί του είναι να είστε ειλικρινείς και να συζητάτε μαζί του το οτιδήποτε.

Δείξτε ανοχή στους φόβους του
Επειδή το ίδιο είναι ντροπαλό και δεν διακινδυνεύει  εύκολα θα πρέπει να του μάθετε με υπομονή εσείς τι σημαίνει ανεξαρτησία και αυτοπεποίθηση. Αποφύγετε να ενδίδετε στους στιγμιαίους φόβους αλλά και μην τους ενισχύετε. Αν ενδώσετε σε κάποιο στιγμιαίο φόβο ίου παιδιού σας μπορεί να το κάνετε να βγάλει το συμπέρασμα ότι, κατά κάποιο τρόπο, δεν είναι αρκετά ικανό για να τα βγάλει πέρα μόνο του. Και αν σπεύσετε να το χαιδέψετε, τότε θα πιστέψει πως είναι ανίκανο να λύσει μόνο του τα προβλήματα του.

Αποφύγετε τις εντάσεις
Επειδή τα παιδιά αυτά έχουν πολύ έντονη ενσυναίσθηση, αντιλαμβάνονται δηλαδή αμέσως τα συναισθήματα των άλλων και επηρεάζεται πολύ από αυτά,είναι καλύτερο να αποφεύγετε τις εντάσεις γιατί του δημιουργούν σύγχυση.

Δείξτε του εμπιστοσύνη
Όταν οι γονείς πιστεύουν στο παιδί τους, αυτό όσο ντροπαλό κι αν είναι κάποια στιγμή θα νιώσει και το ίδιο σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Μάθετε του πως τα συναισθήματα του είναι τα εργαλεία που θα τον βοηθήσουν στην ζωή και όχι τα εμπόδια που θα το αποκλείσουν κοινωνικά από τους άλλους.

Δείξτε του πως είστε ομάδα.
Δουλέψτε μαζί του δημιουργικά και φροντίστε να του δημιουργήσετε ένα κοινωνικό περιβάλλον που όμως μέσα του θα νιώθει ασφάλεια. Για παράδειγμα αποφύγετε να το ρίχνετε στα βαθιά ή να το πιέζετε να ασχολείται με βίαια αθλήματα ή απολύτως μοναχικά

Εστιάστε στα δυνατά του σημεία.
Η ευαισθησία δεν είναι ελάττωμα, ούτε ετικέτα, αντίθετα είναι ένα μεγάλο προσόν . Εστιάστε λοιπόν στα προσόντα του. Αν του αρέσει η ζωγραφική, η γλυπτική, η μαγειρική γιατί να επιμένετε για μπάσκετ, στίβο ή μπαλέτο;

Και τέλος αποδεχτείτε τη διαφορετικότητα του
Η ενσυναίσθηση δεν είναι υστέρημα, αλλά προτέρημα και χάρισμα και βέβαια το πιο βασικό στοιχείο της συναισθηματικής νοημοσύνης. Ποιος λέει πως επειδή ένα παιδί είναι διαφορετικό πρέπει να αλλάξει. Άλλωστε τα πιο όμορφα πράγματα από τις μειοψηφίες δημιουργήθηκαν…

Το υπερευαίσθητο παιδί δεν έχει αυτοπεποίθηση, κυριαρχείται από έντονα συναισθήματα αβεβαιότητας, νιώθει ότι συνεχώς απειλείται και κινδυνεύει , είναι διαρκώς ανήσυχο. Η ανασφάλεια του αυτή μπορεί να παίρνει τη μορφή υπερβολικής ντροπαλότητας και δειλίας. Μπορεί να εκδηλώνεται ως φόβος του παιδιού να πάει στο σχολείο ή ως δισταγμός του να βρεθεί ανάμεσα στα άλλα παιδιά που παίζουν στην αυλή του σχολείου. Μπορεί να παίρνει τη μορφή εξάρτησης με την υπερβολική προσκόλληση  στη μητέρα του και σε άλλα πρόσωπα της οικογένειας ή ακόμη να εκδηλώνεται ως φόβος για τους δασκάλους του και για άλλα πρόσωπα που ασκούν κάποια εξουσία επάνω του.

Η εσωτερική ανασφάλεια γίνεται περισσότερο έκδηλη στους τομείς εκείνους της ζωής – στο σχολείο, στο παιχνίδι, στις διαπροσωπικές σχέσεις και κοινωνικές καταστάσεις – όπου το παιδί θα πρέπει να στηριχθεί στις «δικές του δυνάμεις», να «σταθεί στα δικά του πόδια»

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Martin Herbert Ψυχολογικά Προβλήματα της παιδικής ηλικίας . Τόμος Α. Επόπτης ελληνικής έκδοσης Ιωάννης Παρασκευόπουλος. Αθηνα 1998